Ouder worden met een verstandelijke beperking: een groeiende uitdaging in de zorg

20 februari 2025

Binnen de gehandicaptenzorg zien we, net als in de rest van de maatschappij, een groeiende groep cliënten die ouder wordt. Mensen met een verstandelijke beperking krijgen vaak op relatief jonge leeftijd te maken met ouderdomsverschijnselen. Ze leven tegenwoordig langer, maar dat brengt ook een complexere zorgvraag met zich mee. Dit maakt de zorg intensiever, terwijl de personeelstekorten in de sector blijven toenemen.

Bij Abrona, locaties Orionplein en Sterrenberglaan 10, mogen 76 bewoners met een verstandelijke beperking op hun eigen manier oud worden. Bewoners hebben hun eigen appartement en hebben toegang tot specialistische zorg, waaronder huisartsenzorg, wijkverpleging, fysiotherapie en gedragskundige ondersteuning. De locaties zijn ingericht om cliënten niet alleen medische zorg, maar ook een waardevolle oude dag te bieden, waarin welzijn en kwaliteit van leven centraal staan.

Wanneer begint ouder worden?

De term ‘ouder wordende cliënten’ verwijst niet alleen naar de leeftijd, maar vooral naar de fysieke en mentale veranderingen die gepaard gaan met het ouder worden. Bij mensen met een verstandelijke beperking begint dit proces gemiddeld 10 jaar eerder in vergelijking met de algemene bevolking.

De stijgende levensverwachting draagt bij aan het toenemende aantal ouderen in de gehandicaptenzorg. Voor de groep in leeftijd ouder dan 70 zien we de komende tien jaar meer dan een verdubbeling. Deze stijging stelt de zorgsector voor nieuwe uitdagingen.

Kenmerken van ouder wordende cliënten

Naast een verstandelijke beperking kunnen er ook andere uitdagingen spelen, zoals psychische problemen, autisme of een syndroom zoals Down. Naarmate deze groep ouder wordt, krijgen zij – net als anderen – te maken met fysieke achteruitgang en bijkomende aandoeningen, zoals dementie, gehoor- en gezichtsverlies en mobiliteitsproblemen.

Op psychisch vlak kan het ouder worden gevoelens van onveiligheid, angst en somberheid met zich meebrengen. Het sociale netwerk, dat vaak al beperkt is, krimpt verder door het wegvallen van familieleden en medecliënten, wat de kans op eenzaamheid vergroot. Tegelijkertijd groeit de afhankelijkheid van professionele zorgverleners, waardoor de rol van begeleiders des te crucialer wordt.

De rol van begeleiders: signaleren en ondersteunen

De begeleiding van ouder wordende cliënten met een verstandelijke beperking, al dan niet in combinatie met een meervoudige beperking, vereist specifieke kennis en vaardigheden. Omdat veroudering bij iedereen anders verloopt, is het belangrijk dat begeleiders alert zijn op subtiele veranderingen in gedrag en gezondheid. Lichamelijke klachten worden soms ten onrechte gezien als dementie of gedragsproblematiek, terwijl de onderliggende oorzaak ook een depressie of een delier kan zijn.

Dementie vaststellen bij onze cliënten is een hele puzzel. Soms lijkt iemand verward, maar kan dat ook komen door een blaasontsteking of een ander medisch probleem. We kijken altijd breed en in samenwerking met specialisten.

Bea Appels, teamleider

Daarnaast speelt het levensverhaal van de cliënt een belangrijke rol. Veel ouderen in de gehandicaptenzorg herbeleven het verleden en praten er veel over. Voor begeleiders is het cruciaal om dit verleden te kennen en te begrijpen, zodat zij passende ondersteuning kunnen bieden. Familie en verwanten spelen hierin een belangrijke rol, omdat zij de cliënt al veel langer kennen en ons met hun kennis en ervaringen kunnen helpen bij het begrijpen van het levensverhaal.

Meer dan zorg alleen

Naast medische en praktische zorg, is er ook aandacht nodig voor de emotionele en sociale behoeften van oudere cliënten. Zelfbepaling blijft een belangrijk uitgangspunt, ook wanneer iemand minder goed in staat is om zijn of haar wensen kenbaar te maken. Begeleiders moeten hierin een balans vinden tussen het bieden van structuur en het stimuleren van eigen keuzes.

Ook het sociale netwerk vraagt aandacht. Veel oudere cliënten hebben een klein netwerk en worden geconfronteerd met het verlies van dierbaren. Begeleiders spelen een cruciale rol in het behouden en activeren van sociale contacten.

Familie is onmisbaar in de zorg voor de cliënten. Zij kennen het levensverhaal, weten welke muziek iemand raakt en helpen ons keuzes te maken die recht doen aan de kwaliteit van leven.

Dennis, persoonlijk begeleider bij Orionplein

Vooruit kijken: hoe wordt deze cliënt oud?

Begeleiders in de gehandicaptenzorg moeten niet alleen zorgen voor het welzijn in het hier en nu, maar ook vooruitdenken: hoe wordt deze cliënt oud? Dit betekent tijdig inspelen op veranderende zorgbehoeften door bijvoorbeeld de inzet van vroegtijdige zorgplanning, waarbij we samen met de client en zijn verwanten werken in multidisciplinaire teams en oog houden voor de kwaliteit van leven tot in de laatste levensfase.

Met een groeiend aantal oudere cliënten is het duidelijk: de gehandicaptenzorg zal zich steeds meer moeten aanpassen aan de veranderende zorgvraag. Dit vraagt om specialistische kennis, flexibiliteit en een diepgaand begrip van de unieke behoeften van deze bijzondere doelgroep.

Ook zal een grote groep cliënten langer thuis blijven wonen, wat vraagt om specifieke kennis en ondersteuning. Om dit mogelijk te maken, werken verschillende organisaties samen aan het beschikbaar stellen van de juiste informatie en hulpmiddelen voor zorgprofessionals. Zo zijn er binnen het VGU-project ‘De ouder wordende cliënt’ twee praktische instrumenten ontwikkeld: de Handreiking Langer Thuis Wonen, die handvatten biedt voor passende zorg en ondersteuning in de thuissituatie, en de Toolkit Deskundigheidsbevordering Ouder Wordende Cliënt, gericht op het vergroten van kennis en vaardigheden van zorgverleners die met deze doelgroep werken.